Yurtsever ve Açık Bilgi Platformu | Özel Büro İstihbarat Grubu Bilgili toplum, güçlü Türkiye
ÖMÜR ÇELİKDÖNMEZ : Urfa Yezidileri hangi ilçelerde yaşar ne yer ne içer ????
Şanlıurfa’da Yezisdi var mı? Tabi ki var. Yezidiler Ermeni ve Yahudiler gibi, Urfa’nın eski halklarından. Yezîdîler, Ezîdîler veya Ezîdî Kürtler çoğunlukla Kürtçe konuşan etnodinsel bir topluluk. Yezidilerin Arap, Kürt ve Asur kökenli oldukları ileri sürülür. Yezidiler kendilerini Ezidiyan ve Ezidi olarak adlandırırlar, 1930’lardan sonra Yezidi terimini de kullanmaya başladılar. Ezidiler, temel olarak tarihte Asurluların bir parçası olan Irak’ın Ninova bölgesinde yaşadılar.
Yezidiliğin ortaya çıkmasında çok önemli bir yeri olan Şeyh Adi b. Müsafir’in kendisi koyu bir Sünni olmasına rağmen, Muaviye ve oğlu Yezid’i övmesine dayanmaktadır. Aynı görüşe göre Yezidiler, Şeyhin vefatından sonra da Yezid’e bazı ilahi sıfatlar yüklemişlerdir. Yezidilerin bir kısmı Kürt kimliğini benimsemiş olsa da, özellikle Ermenistan’da yaşayan Yezidiler, kendilerini Kürtlerden ayrı tutmaktadır. Ermenistan, Gürcistan, Suriye ve Türkiye gibi ülkelerde yaşayan Yezidi toplulukları gittikçe azalma ve Avrupa’ya, daha çok da Almanya’ya göç etme eğilimindedirler.
Türkiye’de Yezidilerin Yaşadıkları Yerler
Türkiye’de Yezidilerin Yaşadıkları Yerler
Siirt’in Beşiri, Kurtalan, Batman
Mardin’in Midyat, Savur, Nusaybin,
Urfa’nın Viranşehir, Ceylanpınar, Surç
Diyarbakır’ın Çınar, Bismil ilçelerine bağlı köylerde dağınık bir halde ve az miktarda da Gaziantep, Kilis yörelerinde yaşarlar
(Daha yoğun olarak Siirt, Batman, Mardin ve Şanlıurfa’da yaklaşık 60-70 bir kişi)
2014 yılı sonlarında DAİŞ saldırılarının ardından Sincar’dan kaçarak Türkiye’ye göç eden binlerce Yezidi, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, GABB (Güneydoğu Anadolu Bölge Belediyeler Birliği) ve yerel halkın desteğiyle birçok ilde kurulan kamplarda barındırıldı. Türkiye’ye sığınan yaklaşık 30.000 Yezidi Diyarbakır (Fidanlık, Bismil, Çınar), Batman, Siirt, Şırnak (Cizre, İdil, Silopi), Mardin (Midyat, Nusaybin) ve Urfa’daki (Viranşehir) kamplara yerleştirildi. Yezidilerin Viranşehir’deki kampa yerleştirilmeleri tesadüf olamazdı. Çünkü bu bölgede yüzlerce yıldır Yezidi topluluklar meskun.
Zaman zaman diğer üklerde yaşayan Yezidiler Viranşehir’deki soydaş ve dindaşlarını ziyaret ediyor
Hatta geçtiğimiz Eylül ayında Dünya‘daki Yezidilerin Ruhani lideri Mir Hazim Tahsin Beg, beraberindeki Iraklı bir heyetle Şanlıurfa’da temaslarda bulunmuştu. Ezidilerde Mirlik, İslam Halifesi veya Vatikan’daki Papa gibi bir siyasi ve toplumsal statüye sahip.Ezidi inancına sahip toplum içinde ve uluslararası çapta en güçlü lider olan ‘Mir’, aynı zamanda Ezidi Yüksek Ruhani Meclisi’nin de doğal başkanı.Mir Tahsin Beg’in oğlu ve 30 yıldır vekilliğini yapan Hazim Mir Tahsin Beg, Temmuz 2019’da Ezidi Kürtlerin yeni Miri olmuştu. Mir Tahsin Beg, 28 Ocak 2019’da 86 yaşındayken tedavi gördüğü Almanya’nın Hannover kentinde hayatını kaybetmişti. Mir Hazım Tahsin Beg, 1963 yılında Şeyhan (Şêxan) yakınlarındaki Baedre’de dünyaya geldi. 1989 yılında babası Mir Tahsin Beg’in vekili oldu. Ezidi toplumunun dini ve aydınlarında hazır bulunduğu Laleşa Nurani’de düzenlenen törenle Mirlik sıfatı kendisine takdim edildi.
Urfa durum ne hangi ilçelerde yaşıyorlar?
1970’li yıllara kadar Urfa, özellikle de Viranşehir’de yoğun olarak yaşayan ve sayıları 80.000’i bulan Türkiye Yezidileri, 1980’lerle beraber ülke dışına göç etmeye başlamışlardır. Yezidiler, 1970’li yıllarda ağırlıklı olarak Şanlıurfa’nın Viranşehir ilçesindeki 30-40 civarında köyde kendilerine özgü bir yaşam tarzı sürdürüyor. Bazı kaynaklarda 28 köy olduğu belirtiliyor. Viranşehir’e bağlı Oğlakçı, Altınbaşak (İşxan), Dinçkök, Yaban, Üçgül, Büyükçavuş, Burç, Yukarı Bağköy (Kerme), Asağı Bağköy, Zevra (Işıklı), Çörekli (Gede/Dede), Aşağı Şölenli ve Bozca (Xerbebelek) köylerindeki Yezidiler, geleneklerine sıkı sıkıya bağlı olarak yaşamlarını sürdürüyorlar. Viranşehir ile Ceylanpınar arasında sınır oluşturan Gavurga köyü, bir süre öncesine kadar kalabalık bir Yezidi yerleşimiyken, şimdi sadece beş Yezidi aileyi barındırıyor. Göçenlerin çoğu Almanya’ya gitmiş.
Mart 2022’de Urfa’nın Suruç ilçesinde yaşayan “Son Ezidi” olarak bilinen İbrahim Halil Akkuş’un, hayatını kaybettiği basında yer almıştı. Aslen Ezidi Kürt olan ve Urfa’nın Son Ezidi Kürdü olarak da bilinen Akkuş, çevre ve doğa ile ilgili önemli akademik çalışmaları ile tanınıyordu. Akkuş ayrıca uzun süre Türkiye Tabiatını Koruma Derneği Bilim Araştırma Kurulu’nda da yer almış, merakından dolayı bitkiler üzerinde araştırmalar yapmıştı. Doğasever Akkuş, evinin bahçesinde meyve fideleri ve tıbbi bitkiler yetiştirerek ücretsiz dağıtıyordu.
Yezidilerin büyük bir kısmının Zevra Işıklı köyünden ayrılmasından sonra Kejan ve Şeyhanlı Aşireti mensupları yerleşmiş. Zevra Işılı köyü Yezidilerinin Mervani Aşiretine mensub olduğu belirtiliyor. Burç Köyü 18 haneli, 100 nüfuslu. Hepsi Yezidi. Yezidiler, güneş doğarken ve batarken ona yönelir ve üç defa rükûa varır. Bu ibadet gizlidir. Bir Yezidi ibadet ederken, başka dinden biri görürse, rükûa varmaz ve sadece avucunun içini güneş ışığına tuttuktan sonra elini ağzına götürüp öper. Yezidilerin bu yüzden güneşe taptıkları düşünülmüşse de onlar ‘güneş ve aydınlığın efendisi yüce Tanrı Melek Tavus’a dua ederler. Viranşehir’e bağlı Burç köyünde Yezidiler, kutsal sayılan bir mezarın başında dua ediyor.
Şanlıurfa Yezidilerinin inanç ritüelleri
Bölgede sayıları 400 civarında olan Yezidiler, genellikle çiftçilikle geçimlerini sağlıyor. Viranşehir’deki köylerde yaşamlarını sürdüren Yezidiler, Ramazan ve Kurban bayramlarında Müslüman komşularını ziyaret edip, bayramlarını kutluyor. Bir kısmıyla ticari ortaklıklar da kuran Yezidiler, aralık ayı içerisindeki ”Yezidi Bayramı”nda kendilerini ziyaret eden Müslüman dostlarıyla bayramlaşmanın mutluluğunu yaşıyor. Müslüman misafirleri için evlerinde namazlık bile bulunduran kimi Yezidiler, konuklarına ikram edecekleri yemekler için hayvanları Müslümanların kesmesine özen gösteriyor. Kapalı bir toplum olan ve genellikle kendi içlerinde evlenen Yezidiler’in 3 gün, 3 gece süren düğünleri bölgedeki düğünlerle genellikle benzer özellikler taşıyor.
Akrabalık bağı ile nüfus kontrolü yapıyorlar
Viranşehir’de Müslümanlar ve Yezidiler arasında özellikle kirvelik bağıyla sanal akrabalıklar olmaktadır. Sanal bağlılıklar, kurumsal olmayan kan bağı ile ya da biyolojik olmayan ama gönüllü kurulan bağlılıklar olarak biyolojik akrabalık bağı üzerine inşa edilmektedir. Yezidilikte de aynı şekilde Müslümanlarla yaptıkları kirvelik bağı, onları hem maddi manevi olarak birbirlerine yaklaştırmış hem de aralarında gönül bağı kurmuştur. Özellikle bu kirvelik bağının olması için teklif ve istek Yezidiler tarafından olmaktadır. Çünkü Yezidilikte kirvelik, aileler arasında biyolojik aile kadar önem arz eder. Yezidilik inancına göre kirve olan aileler arasında evlilikler ortadan kalkmaktadır. Bu sebeple Yezidilerin birbirleriyle kuracağı kirvelik bağı, kendi elleriyle nüfuslarını azaltmaya yönlendirmektedir. Yezidiler, nüfuslarının azalma durumunu diğer dinlerden olan insanlarla kirvelik bağı kurarak ortadan kaldırmıştır.
Viranşehir Yezidilerinin Yeniyıl Bayramı
Şanlıurfa-Viranşehir’de kırsal kasimde yaşayan Yezidiler üzerinde yapılan bazı lisans tezlerinde bu cemaatın yeni yılın başlangıcını bayram olarak “serisal-ida sersale” adıyla Nisanın ilk Çarşambasında kutladıklarını belirtmektedir.
- Bir başka araştırmada ise Yezidilerin 14 Nisanda gece ile gündüzü eşit kabul ettikleri ve bayramı bu tarihte kutladıkları açıklanmaktadır. Zamanla bu bayram Nevruz olarak 21 Mart’ta kutladıklarına dair açıklamalar da vardır. Bu günde davul-zurna çalınır, kırlara çıkılır, çocuklar ev ev dolaşıp hediyeler alır, kurban kesilir.
- Yezidiler günümüzdeki lideri olan Muaviye bin İsmail el Yezidi 1990 ve 1992’de yazdığı yazılarda, Yezidilerin Nevruzu, yeni yıl bayramı olarak kutladıklarını ve Zerdüştün bu gün doğduğunu kabul ettiklerini söylüyor. “Nevruz ilkbaharda gecenin ve gündüzün birbirine eşit olduğu zaman kutlanan yeniyıl bayramıdır. Kışın sona erdiği ve ilkbaharın başladığı anda, bizim yeni yılımız başlar ve ardı ardına onüç gün bayram yaparlar. Gece ile gündüzün birbirine eşit olmasından sonraki ilk Çarşamba Zerdüşt’ün doğum yıldönümü olduğu için, önemli bir gündür. O gün evlerini süsler, en iyi giysilerim giyeriz ve bayram yaparız. Şarap çanakları şarapla doldurulur ve Zerdüşt selamlanır” diyor.
Ayrıca Urfa Viranşehir’de, Kurban Bayramı ve Aralık’ın 9 ve 10’unda Oruç Bayramı da kutlanmaktadır.
1985 yılında 23.000’e inen sayıları, 2007 yılında 377’ye kadar (Urfa’da 243, Batman’da 72, Mardin’de 51, Diyarbakır’da 11 kişi) gerilemiştir. Türkiye Yezidilerinin büyük bir kısmı bugün Almanya’da yaşamaktadır, HDP milletvekili ve Avrupa Parlamentosu üyesi Feleknas Uca ve Sol Parti üyesi Ali Atalan bunlardandır. Viranşehir’deki Yezidi nüfuzun politik tercihi farklılık gösteriyor. Çoğunluk HDP’ ye oy veriyor. IŞİD saldırılarından kaçabilen 30 bin civarında Yezidi’nin Türkiye sınırını geçerek Türkiye’deki yerleşik Yezidilerin bulundukları bölgelere iskân edilmelerinden sonra, Türkiye’deki Yezidi nüfusunda hayli artış yaşandı. Yerli Yezidilerle evlilik yoluyla kaynaştılar.
Ömür Çelikdönmez / www.habersanliurfa.net
***
Kaynakça
LİNK : https://www.etnikce.com/yezidiler-h254.html
LİNK : https://www.art-izan.org/artizan-arsivi/yezidiler/
http://www.bued.boun.edu.tr/turik.asp?id=46
LİNK : https://ordaf.org/isid-kiskacindaki-yezidiler-kimdir/
LİNK : https://www.rudaw.net/turkish/lifestyle/31032022
LİNK : https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/iran/300920222
LİNK : https://www.birgun.net/haber/yezidiler-ezidiler-kimdir-62544
LİNK : https://www.indyturk.com/tags/mir-hazım-tahsin-beg
LİNK : https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/son-377-yezidi-kaldi-6891240
LİNK : https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/anadoludaki-son-yezidiler-306088
LİNK : https://sendika.org/2009/08/yezidiler-gunese-yakaranlar-faik-bulut-atlas-35792/
LİNK : https://www.habersanliurfa.net/yazarlar/misafir-yazar/ezidiler-musluman-mi/29697/
LİNK : https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1560714/The-Devil-worshippers-of-Iraq.html
LİNK : https://www.anadolukultur.org/EN/34-our-works/155-educational-support-for-yezidi-children/
LİNK : www.indyturk.com/node/55471/ dünya/hazım-tahsin-beg-dünya-ezidilerinin-yeni-miri-oldu
Muhammed Yetmiş, ‘Şanlıurfa’nın Viranşehir İlçesinde Yezidilik (Sosyolojik Bir Yaklaşım)’, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat- 2020