Yurtsever ve Açık Bilgi Platformu | Özel Büro İstihbarat Grubu Bilgili toplum, güçlü Türkiye
DEVLET İŞLETMELERİ KAÇA SATILDI ???
Türkiye’de son 20 yılda yoğun biçimde
özelleştirme yapıldı yani kamu malları satıldı. Bunu yapanlar; ulusal çıkarları
ve kamu yararını gözetmediler. Büyüğüne küçüğüne bakmadan, üretim yapanlar
dahil 890 kamu malını, değerlerinin çok altında sattılar. Bunu yaparken,
verilen bir görevi yerine getirir gibiydiler. Söz ve davranışlarına sınır
koymuyor, uyarıları dinlemiyorlardı. ANAP’ın Devlet Bakanı Eyüp Aşık, “TEKEL’i
çöpüne kadar satacağız” derken; 57.Hükümet’in Devlet Bakanı Yüksel Yalova,
“özelleştirmeye inanmayan genel müdürü görevde tutarsam vatana ihanet etmiş
olurum” diyordu. AKP’li Maliye Bakanı
Kemal Unakıtan, “Babalar gibi satarım, parayı veren düdüğü çalar. Sümerbank’ı
tarihten sildik” gibi sözler söylüyordu.(x)
Satışlara Karar Verenler
Türkiye’deki özelleştirmelerin hemen tümü, Dünya
Bankası’nın, bağlı olarak Amerikan danışmanlık şirketlerinin belirleyiciliği ve
yönlendiriciliği altında yapıldı. Bunlardan BOOZ–Allen ve Hamilton TCDD, CS
Firs Boston Erdemir, Price Waterhause Sümerbank, Samuel Montaqu Petkim, Chase
Manhattan Bank Tüpraş, Solomon Brothers Petrol Ofisi, Department of Employment
Education and Training (DEET) Kardemir ile “ilgilendi”. Danışmanlık firmaları
bunlarla sınırlı değildi ve sayıları çok fazlaydı. Türkiye’de hemen her iş
için, bir yabancı ‘danışman’ firma vardı. Petkim’in mali ‘danışman’ firmaları
Samuel Montaqu ve Deloite Trouche, teknik danışmanı ‘Trichem ve Chem Systems’,
ÖİB’nin ‘kuramsal danışmanı’ Mc Kinsey, ‘Özelleştirme Uygulamaları Teknik
Yardım ve Sosyal Güvenlik Ağı Projesi Danışmanı’ Coopers & Lybrand ’dı..
AKP ve Özelleştirme
Bugüne dek yapılan özelleştirmelerin yüzde 88’i
AKP hükümetlerince yapıldı. Kar edenler başta olmak üzere işletmeler, düşük
bedellerle satıldı. İlk ödemenin önemli bir bölümü, satılan işletmenin
parasıyla yapıldı. Alıcılar, genel bir tutum olarak; aldıklarını bir süre sonra
daha yüksek bedellerle başkalarına sattılar.
Örneğin, 16 alkollü içki işletmesi, stokları ve
tüm varlıklarıyla 2004 yılında 292 milyon dolara satıldı. Alıcı firma MEY İÇKİ
adını verdiği şirketi 2 yıl sonra 2006’da 810 milyon dolara sattı. Alıcı bu
kez, Texsas Pasific Group adlı Amerikan ortak girişimiydi. Texsas Pasific, MEY
İÇKİ’yi 5 yıl kullandı ve 2011 yılında İngiliz Diageo şirketine 2 milyar yüz
milyon dolara sattı.1
Kamu işletmelerinin satışını, Özelleştirme
İdaresi Başkanlığı (ÖİB) yapar. Bu kurumun yöneticileri, akçalı işlere bulaşmış
politikacılar için önemlidir. Buraya en güvenilir kadroları getirirler.
Saydamlığın birincil olduğu söylenir ancak kimi bilgiye ulaşılamaz.
Metin Kilci, 2003-2009 yılları arasında ÖİB
Başkanlığı yapan ve “bir ya da birkaç yıllık kârına satılıyor diye
özelleştirmeden vazgeçmeyeceğiz; üstelik kâr eden kuruluşlar daha kolay
satılıyor” diyen bir kişidir. Başkanlığı dönemindeki 6 yılda, 1986-2014 arasındaki
28 yılda yapılan tüm özelleştirmelerin yüzde 52’sini gerçekleştirmiş. PETKİM,
Seydişehir Aleminyum, TÜRK TELE-KOM, TÜPRAŞ, Başak Sigorta, ERDEMİR, ETİ Bakır,
ETİ Gümüş, Elektrik Dağıtımı, ETİ Krom gibi stratejik KİT’ler, önemli limanlar
onun döneminde satılmıştır.2
Sudan Ucuz
Fruko-Tamek’in yüzde 36 hissesi, 1.7 milyon
dolara satıldı. Alıcı firma, bu hisseleri iki yıl sonra 100 milyon dolara
sattı.3
Başarılı bir madencilik şirketi olan KÜMAŞ, 108
milyon dolara satıldı. Oysa KÜMAŞ’a maden rezervleriyle birlikte 182 milyon
dolar değer biçilmişti.4
Orman ürünleri işletmesi ORÜS, satış için biçilen değer 87.5 milyon
dolarken 19.2 milyon dolara satıldı.5
SEKA
Balıkesir İşletmesi, 1.1 milyon; Amasya Şeker, 1.25 milyon dolara
satıldı. Üretim yapan bu iki işletme, İstanbul’da ortalama bir daire fiyatına
satılmıştı.
12 termik santralin işletme hakkı, 20 yıllığına
ve 1.6 milyar dolar karşılığında “özelleştirildi”. Santralların yıllık kârı 750
milyon dolardı. Santrallar iki yıllık kârına karşılık 20 yıllığına elden
çıkarıldı.6
Petrol Ofisi Anonim Şirketi (POAŞ), 1.26 milyar
dolara satıldı. Borsa değeri 4 milyar 521 milyon dolar olan POAŞ’ın bankalarda
379 milyon dolar parası vardı. O parayla birlikte satıldı.(5) 1709 istasyonu
olan bu büyük işletme, 2017 yılında 1.62 milyar dolara Hollandalılara satıldı.7
TEKEL
Her yıl yüksek kar eden ve hazineye önemli
oranda kaynak aktaran TEKEL, gerçekten “çöpüne kadar” satıldı. İlk satış
alkollü içkiler bölümünde oldu. 16 alkollü içki işletmesi, stokları ve tüm
varlıklarıyla 2004 yılında 292 milyon dolara satıldı. Alıcı firma MEY İÇKİ
adını verdiği şirketi 2 yıl sonra 810 milyon dolara Texsas Pasific Group’a
sattı. Texsas Pasific, MEY İÇKİ’yi 5 yıl kullandı ve 2011 yılında İngiliz
Diageo şirketine tam 2,1 milyar dolara sattı.8
TEKEL Sıgara’yı bir milyar 710 milyon dolar
teklif veren İngiliz Brıtısh American Tobacco
şirketi aldı. Bu satışla birlikte; altı büyük ve modern fabrika, 110
yaprak tütün işletmesi, 84 pazarlama müdürlüğü, 19 alkollü içki üreten tesis,
10 tuz işletmesi, 1 kibrit fabrikası, 1 ambalaj fabrikası, 1 viskoz fabrikası
yabancıların mülkiyetine geçti.9
Eti Holding
Eti-Gümüş, 20,6 milyon doları peşin ödenme
koşuluyla 41,2 milyon dolara satıldı. Sözleşme tarihinde, kasasında; 17,9
milyon doları nakit, 2,67 milyon doları gümüş stoğu (11 ton) olmak üzere 20,6
milyon dolarlık taşınır değeri vardı. Eti-Gümüş, peşin ödeme miktarı kadar olan
bu değerle birlikte satıldı…10
Stratejik önemi olan Eti Holding’in diğer
kuruluşları; Eti-Elektrometalurji, Eti Krom ve Eti Bakır’daki uygulamalar
ayrımlı değildi. Eti-Elektrometalurji, 6.1 milyonu peşin 15,3 milyon dolara
satıldı. Kasasında 2 milyon dolar nakit, işletmede 3,4 milyon dolarlık stoğu
vardı. 58.1 milyon dolara satılan Eti Krom’un, yalnızca bir yıllık ihracatı 60 milyon dolardı.11 13,2 milyon
dolar peşinatla satılan Eti Bakır’a, devlet işçi ödemesi adı altında 5,06
milyon dolar aktarmıştı.12
Alıcı firma, Eti-Metalurji’yi almak için para
ödemediği gibi üstüne para almıştı.13 13,2 milyon dolar peşinatla satılan Eti
Bakır’a, devlet yine işçi ödemesi adı altında 5,06 milyon dolar aktarmıştı.14
Eti Krom, 29,025 milyon dolar peşinatla satılırken kasasında 18,9 milyon doları
bulunuyordu.15
Türkiye’de “birincil aliminyum üreten tek
kuruluş” olan Eti Seydişehir Aliminyum, tüm mal varlığı ve maden rezerviyle
birlikte 305 milyon dolara satıldı. Mühendis odaları, sendikalar ve Seydişehir
halkı, Eti Aliminyum’un özelleştirilmesine şiddetle karşı çıktı. Kuruluş,
2004’de 26,5 milyon dolar kâr etmişti.16
Satıştan bir süre önce alınan bir kararla
Oymapınar Elektrik Santralı Eti Aliminyum’a devredilmişti.17 Oymapınar Barajı
bu bedelin içindeydi.
İletişim
Ulus-devlet yapısı için stratejik önemi bulunan
Telekom’un, karar yetkisine sahip yüzde 55’lik hissesi, Lübnanlı bir şirkete satıldı.
Yüzde 20’si peşin, kalanı beş yılda eşit
taksitle ödenecekti. Telekom’un yalnızca 2005 karı 3.3 milyar dolardı18 ve
satış günü kasasında 1,64 milyar dolar nakit parası vardı.19 Alıcı firma, 1
milyar 310 milyon dolar tutan peşinatı, Telekom’un kendi parasıyla karşılıyor,
üste de 330 milyon dolar almış oluyordu.
Fabrikalar, Oteller, Daireler, Gemiler
İşletmeler: PETKİM 2.05 milyar, İzmir Limanı
1.27 milyar, ERDEMİR 2.9 milyar (% 46), SEKA Aksu İşletmeleri 3,5 milyon,
TÜPRAŞ 4.14 milyar (% 51), 21,8 milyon, TÜPRAŞ 453,9 milyon dolar.
Oteller: Emekli Sandığı İstanbul Hilton Oteli
255,5 milyon, E.S.İzmir Büyük Efes Oteli 121,5 milyon, İstanbul Ataköy
Otelcilik 62,7 milyon, E.S.İstanbul Tarabya Oteli 145,3 milyon, E.S. Bursa
Çelik Palas 38,9 milyon (emlakçılar bu otellerin arsa değerlerinin çok daha
yüksek olduğunu söylüyor).
Deniz Ulaşım Araçları; Türkiye Denizcilik
İşletmeleri (TDİ) Karadeniz Yolcu Gemisi 4,2 milyon, TDİ Ankara Feribotu 2,5
milyon, TDİ Samsun Feribotu 2,5 milyon, TDİ Turan Emeksiz Yolcu Gemisi 0,1
milyon (yüzbin dolar), İstanbul Şehir Hatları Hiz. Tüm gemiler 21,8 milyon
dolar.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, özellikle arsa
ve daire satışlarına yönelik ayrıntılı bilgi vermemekte, başvuruları yanıtsız
bırakmaktadır. Bunun nedeni, satış bedellerinin düşüklüğü ve alanların
bilinmesinin istenmesi olabilir. Her nasılsa Bursa’da 3 dairenin, alanları
değil ama satış bedelleri verilmiş; 32 360, 44 469 ve 48 439 dolar.20
Yoğunluk
Özelleştirmelerin en yoğun dönemi AKP’nin
yönetimde bulunduğu dönemde oldu. 2002-2013 arasındaki 11 yılda; içinde
rafineriler, demir çelik tesisleri ve limanların da olduğu tam 890 kamu malı
satıldı. Özelleştirme idaresi verilerine göre, 2002’den önce satılanlarla
birlikte 62 milyar gelir elde edilmiş, bunun 15.5 milyar doları masrafa
gitmişti.21 Geri kalan paranın nerelere harcandığı tam olarak öğrenilememiştir.
DİPNOTLAR
(×) Hürriyet,
12 Ağustos 1998; Ali Rıza Aydın, www.odatv.com ve Ali Rıza Aydın, www.odatv.com
1 “Özelleştirme Karşıtı Görevde Kalamaz”
Cumhuriyet 17.11.1999
2 “ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat
Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005
3 “KİT
Sisteminin İktisadi Değerlendirmesi Nicel İrdeleme, Özelleştirme Sorunları ve
Politika Seçenekleri-Özet Rapor” KİGEM 1997, sf.33
4 a.g.e. sf.34
5 “KİGEM Özet-Rapor” 1997, sf.32
6 a.g.e. sf.32
7 “Petrol
Ofisi Hollandalılara Satıldı”, www.sozcu.com.tr
8 Ali Rıza Aydın, www.odatv.com
9 Ahmet Atalık www.karabasan.net
10
“ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005
11 “Eti
Krom’un Özelleştirilmesi Mahkemeye Taşınıyor” www.huriyet.com.tr
12 “ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat
Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005
13 a.g.g. 20.06.2005
14 a.g.g. 20.06.2005
15 a.g.g.
20.06.2005
16
Makine Mühendisleri Odası Basın Açıklaması, 09.06.2005
http//www.mmo.org.tr
18 “AKP Hangi Yıl Ne Sattı” www.turkomadia.org
19
“Telekom’da Özelleştirmenin Ardındaki Gerçekler” Erinç Yeldan,
Cumhuriyet 06.07.2005
20
“ÖİB Yardımıyla Özelleştirme” Murat Kışlalı, Cumhuriyet 20.06.2005
21 www.oib.gov.tr.