EKONOMİ & FİNANS & KALKINMA & DIŞ TİCARET & KRİPTO PARA (BITCOIN) & ÖZELLEŞTİRME

CEMAL TUNÇDEMİR : VENEZUELA’NIN FİRARİ DOLAR TACİRLERİNİN ÖYKÜSÜ

12.08.2018

Venezuela’da maaşınızı aldığınızda en büyük düşmanınız zaman.
Çünkü maaşınızı elinize aldığınız anda yaz sıcağında dondurma gibi hızla
erimeye başlıyor. Diyelim ki elinizde 20 Bolivar var. Bolivar ülkenin resmi
parası. Bu 20 Bolivar’ın değeri en fazla birkaç hafta içinde 10 Bolivar olacak.
Sonra 5 ve derken tamamen değersiz hale gelecek. Ve diğer maaşa varmadan bir
önceki maaşın neredeyse bir değeri kalmıyor. Venezuela’da herkesin elindeki
para ile hemen bir şeyler satın almaya çalışması bundan. Ne denk gelirse… Tavuk
yumurta tuvalet kağıdı veya bulabilirseniz şeker.

Şeker önemli. Bolivar’dan çok daha değerli. Maaşının tamamı
ile hemen şeker alanlar var. Böylece kazancının ekonomik değerini korumuş
oluyor. Çünkü şekeri istediğiniz anda o günün değerinden satabilir veya yine
ihtiyaç duyduğunuz bir şey ile kolayca takas edebilirsiniz.

Ülkede enflasyonun bu yıl sonuna kadar yüzde 1 milyon eşiğine
ulaşması bekleniyor. Çünkü Venezuela rejiminin durmadan para basmaktan başka
pek bir seçeneği yok. Maduro dünyaya meydan okuyor gözüksün diye koca bir
ülkenin bugünü ve yarını heba ediliyor. Rejim piyasaya para basıp sürdükçe de
resmi para Bolivar’ın değeri hızla düşüyor. Bir çikolata almak için bile bir
sırt çantası dolusu para taşımanız gerekiyor.

Bazı ekonomistler buna ‘el arabası problemi’ diyor. Ufak bir
şey almak için bile parayı torba ile valiz ile veya el arabası ile taşımak
zorundaysanız… Terim 1920’lerde parası hızla değer kaybeden Almanya’da ilk kez
literatüre girmiş.

Bolivar’ın artık üzerine basıldığı kağıt olarak bile değeri
yok. Venezuela sokaklarında yerlerde atılmış Bolivar’lar var kimse eğilip
yerden almaya bile gerek duymuyor. Paranın konfeti olarak sıkça kullanıldığı da
oluyor.

Maaşını hemen şekere yatıranlardan biri de Mila adlı
Venezuelalı kadın. Mila’nın NPR radyosunda dinlediğim çarpıcı öyküsü
Venezuela’nın bugünkü manzarası hakkında önemli bir fikir veriyor. Haber
dosyasında Mila’nın soyadı belirtilmiyor.

Çünkü o bir firari…

Mila Caracas’ta maaşının tamamı ile hemen şeker alarak
maaşını kısmen korumaya çalıştığı günlerde Mexcio City’de yaşayan bir
tanıdığından bir telefon alır. Telefondaki Venezuelalı parasını şekere
yatırmaya gerek olmadığını halka da dolar satın alma olanağı sunan bir internet
sitesi kurduğundan söz eder.

Normal bir ekonomide oldukça normal bir ticaret olanağı.
Ancak söz konusu girişimi Venezuela’da yapıyorsanız son derece tehlikeli bir iş
yaptığınızı fark etmeniz çok zaman almaz. Arı kovanına çomak sokmak gibi… Çünkü
Venezuela rejimi halkın dolar satın almasını pek istemiyor. Sadece devletten
dolar alabilirsiniz ve o da doları kullanacağınız yer devletin resmi
listesindeki işlerden biriyse…

Mexico City’de yaşayan genç Venezuelalı girişimcinin adı
Ruben Galindo. Daha 27 yaşında. Liberteryan dünya görüşüne sahip. Ülkenin
faşist rejimi ile karşıt çizgide olduğunu tahmin etmek güç değil. AirTM adlı
bir web sitesinin kurucusu. Sitenin adından da anlaşılabileceği gibi bir tür
online döviz bürosu.

Ruben Galindo Venezuela halkının sadece kendisinin değil
parasının da rejimin elinde mahsur kaldığını ifade ediyor. Dolayısıyla bu
online döviz bürosu ile insanlara en azından kendi emeklerinin karşılığını
koruma paralarını rejimin istismarından özgürleştirme olanağı sunmayı
hedefliyor.

AirTM sadece Venezuela’ya hizmet veren bir site değil.
Dünyanın her yerinde döviz değişimi yapmak isteyenleri buluşturan bir platform.
Örneğin Avrupa’ya gidecekseniz ve Euro’ya ihtiyacınız varsa elinizdeki Türk
liranız karşılığında sizinle Euro’sunu değiş tokuş yapmak isteyen birilerini
sitede buluyorsunuz. Siz Türk Liranızı ona veriyorsunuz o da size Euro veriyor.
Bu alışverişte tarafların anlaştığı kur paritesi serbest piyasa kur paritesi
oluyor.

Galindo sitesinin reklamlarını Facebook’a da koydu ve
İspanyolca ‘Bolivarınızla Dolar Alın’ sloganı ile reklam yapmaya başladı. Ve
büyük ilgi gördü.

Her gün binlerce kişi elindeki mevcut Bolivar’ı ile kaç dolar
alabilecekse almaya başladı. Çok geçmeden sitenin Venezuela’nın dört bir
yanında 25 kişilik bir çalışan ekibi oluştu. Sırt çantası dolu maaşının tamamı
ile hemen şeker alarak maaşını kısmen kurtarmaya çalışan Mila ise sitenin
Venezuela’daki ilk çalışanı oldu.

Sitenin Venezuela rejiminin radarına girmesi çok sürmedi.
Rejim Venezuela halkının dolara bu kadar kolay ulaşmasından son derece rahatsız
oldu. Aslında bunun basit bir mantığı var. Eğer dolara ulaşmak bu kadar kolay
olursa herkes değersiz Bolivar yerine dolara hücum edecek ve Bolivar tamamen
çökecek. Bunun ne kadar mümkün olduğu AirTM’in web sitesinde bile kolayca
görülebilir. Saniyeler içinde bile çok sayıda kişi dolar satın alıyor.

Daha da önemlisi bu sitedeki alışverişlerle Bolivar’ın Dolar
karşısındaki gerçek değeri de ortaya çıkıyor. İnsanlar 1 dolar için kaç Bolivar
vermeye hazırsa doların gerçek değeri de o kadar. Bu gerçek veri de ‘Ülkemizde
hayat çok toz pembe ekonominiz şahane. Bazı sıkıntılar var ama bunlar da hep
emperyalist Batı medyasının kara propagandası ve ülkemize ekonomik savaş’
ezberindeki Venezuela rejiminin resmi öyküsünü bozuyor. Çünkü ulusal paranızın
dolar karşısındaki değeri ekonominizin gücü hakkındaki en önemli göstergelerden
biri. Bu yüzden de bir doların kaç Bolivar edeceğine devlet başkanı Maduro
karar veriyor. Maduro bugün için Venezuela halkına diyor ki 1 Amerikan doları
satın almak için sadece 170 bin Bolivar’a ihtiyacınız var. Ancak Ruben’in web
sitesindeki serbest piyasaya göre ise en az 3 5 milyon Bolivar’a. .

Maduro’nun egosuna büyük bir çizik bu…

Yani insanların istedikleri fiyattan dolar satın alıp
satmalarına izin vermemizden hiç hoşlanmadılar’’ diyor Ruben Galindo.

Mila ve ekibinin sitede oluşan Dolar/Bolivar paritesini
Twitter’dan her gün paylaşmaya başlaması ile de tüm dünya Venezuela’da doların
gerçek değerini öğrenmeye başladı. Ruben Galindo’nun devletten yazı
gönderilmesi de o günlerde oldu.

Rejim Galindo’ya ‘yaptığınız işi yapmaya devam ederseniz 15
yıla kadar hapis cezası alacaksınız’ tehdidinde bulundu. Galindo aslında bu
tebligatı bekliyordu. Zaten serbest piyasa diye bir şeye rejim artık izin
vermediği için online piyasa kurmuşlardı. Ailesi de başından beri tedirgindi.
Annesi sürekli oğlunun başına bir şey gelecek korkusundaymış. Anneannesi
devlete karşı geldiğin için ahmaksın diyormuş. Babası ise ‘Nasıl olsa Mexcio
City’desin güvendesin’ diye çok ses çıkarmamış.

Ancak ekibin geri kalanı onun kadar güvende değildi. Mila ve
ekibi Venezuela’daydı. Hukukun olmadığı Venezuela’da işlerin nasıl yürüdüğünü
bilen ekip rejimden gelen yazının gerçek anlamının da farkındaydı. AirTM sitesi
hemen sessiz konuma geçti. Ruben Mila’ya o ve ekibin Venezuela’dan güvenli
şekilde kaçmalarına kadar Twitter’dan dolar/bolivar paritesi paylaşmamasını
istedi. Büyük uğraşlar sonunda AirTM web sitesinin Venezuela’daki 26
çalışanından 25’ini sınırdan yürüyerek ülke dışına çıkarmayı başardılar. Bir
kişi hariç; Mila. Çok sevdiği memleketi Caracas’ı terk etmek istememişti. Ancak
çok geçmeden durumun sandığından da ciddi olduğunu fark etti. Polis
bulunabileceği her adrese baskın yapıyordu. Venezuela’dan bir an önce kaçması
gerektiğini anlamıştı.

NPR’ın ‘Polis seni hangi gerekçeyle tutuklamak için
arıyordu?’ sorusuna Mila ‘’Sahte kurla dolar ticareti ve terörizm’’ yanıtı
veriyor. Devletin resmi dolar değeri hesaplaması dışında bir hesaplama yapmaya
‘terörizm’ denmişti.

Kocası ve 7 aylık bebeği ile tanıdığı kimse ile vedalaşamadan
yollara düştü. Soğuk bir dağ yolunda sınırdan Kolombiya’ya geçip bugün
saklandıkları eve ulaştı. Ruben site ekibi için Kolombiya’nın Venezuela sınırı
yakınında radyoda adı açıklanmayan bir muhitte 10’ar kişinin kaldığı iki ev
kiraladı. Kendisi de Cucuta yakınındaki bu mekanlara giderek ekibi ile buluştu.
‘’Oldukça duygusal bir gündü. Arepa partisi yaparak kendimize moral verdik’’
diyor. Arepa Venezuela ve Kolombiya’nın milli yiyeceği. Mısır hamurundan
yapılan bir tür börek.

Sonraki birkaç ay AirTM ekibi bu firar evlerinde
çalışmalarına devam etti. Dolar ticareti yapmaya ve serbest piyasa dolar kurunu
sosyal medyadan paylaşmaya devam ettiler.

Peki amaçları neydi?

Mila “Ülkemin öyküsünü iyi yönde değiştirmek istedim hep’’
diyor ve ekliyor” Sonuçta halka yardım ediyoruz. Evlerine bir şekilde değeri
olan bir para götürmelerine yardım ediyoruz’’.

Maduro’nun bugünlerde ‘finans terösitleri’ ‘Venezuela’ya
karşı ekonomik savaşta düşmanlar’ derken kastettiği gruplardan biri de AirTM.
Ama yalnız değiller. Sınır bölgelerinde şehirlerin arka sokaklarında her yerde
Bolivar ile serbet kur üzerinden dolar alma olanağı sunan tüccarlar var. Sadece
bu yıl 216 kişi bu suçlamalarla tutuklandı.

Bu noktada NPR radyosu çok önemli bir soruyu gündeme
getiriyor.

Herkes dolar almak isteyenin kim olduğunu biliyor. Neredeyse
her Venezuelalı bunu yapmak istiyor… Peki doları verip Bolivar alanlar kim? Bu
kadar değersiz bir parayı kim ne için satın almak ister ki?

Radyo bu sorunun yanıtını en iyi bilebilecek isimlerden
birine John Hopkins Üniversitesi uygulamalı iktisat profesörü Steve Hanke’a
soruyor. Profesör Hanke parası değer kaybeden ülkelerin kapısını çaldığı bir
uzman. Bir çok ülke ile çalışıyor.

Geçmişte bir dönem Venezuela devlet başkanına da danışmanlık
yaptığı için bu ülkeyi de yakından tanıyor.

Doları verip karşılığında Bolivar alanlar kim? Bu kadar
değersiz bir parayı kim ne yapar?

Doğrusu profesör Hanke’ın yanıtı ağzımı açık bırakıyor;

Sabah akşam “milli para” edebiyatı yapanlar… Ama onlarınki de
milli para aşkı değil. Bu kişiler rejimin resmi kurdan sattığı doları satın alma
imkanına sahip rejim içi güçler. Başka herkes 1 dolar için 3 5 milyon Bolivar’ı
gözden çıkarmak zorundayken rejimin sattığı resmi kurdan sadece 170 bin Bolivar
ile 1 dolar satın alma olanağına sahip az sayıda rejim eliti. 1 Dolar verip 3 5
milyon Bolivar alıyorlar sonra da bu 3 5 milyon Bolivar ile devletten 25
dolardan fazlasını alıyorlar…

Venezuela’da bu rejim elitlerine ‘los enchufados (prize
takılılar)’ veya ‘Boligark’ deniyor.

Rejimin düşük sabit dolar kuru ısrarının en önemli
nedenlerinden biri de bu çarkın kazancı. Rejimin çekirdeğindeki isimler bu
farktan muazzam ‘dolar’ kazanıyor.

Ancak rejim Bolivar’ın mevcut gidişatının kendi sonunu hepten
getirebileceğini gördüğünden bol sıfırlı Bolivar’ı kaldırıp 5 sıfır atılmış
‘bolivar soberano (egemen bolivar)’ adıyla yeni Bolivar’ı piyasaya sürecek. 500
bin Bolivarınız varsa artık 5 Bolivar olacak. Para yeniden taşınabilir bir şeye
dönüşecek.

Ancak Profesör Hanke’a göre bu ne Bolivar’ın değerini
değiştirecek ne de enflasyonu engelleyecek.

Hanke’a göre Venezuela’nın yabancı bir parayı tedavül aracı
haline getirmeden bu çukurdan çıkması artık çok zor. Örneğin Amerikan dolarını…
Tıpkı El Salvador ve Ekvador gibi.

Tabii ki Maduro’nun ‘korkunç emperyalist Amerika’nın parasını
tedavül aracı yapması zor bir olasılık. Ama elbette ki gerçek neden bu değil.
Sonuçta Venezuela’nın sosyalist rejiminin ülkenin milli fonlarını Lehman
Brothers’a yatırdığı bu ünlü finans kurumu 2008’de battığında ortaya çıkmıştı.
Asıl neden yabancı bir paranın tedavül aracı olması halinde rejimin para
üzerinde kontrolü kalmaması. İstediği zaman para basamayacak olması.

Fakat günün sonunda yabancı bir paraya geçiş rejim hiç
istemese de kaçınılmaz da olabilir. Zimbabwe’de Mugabe rejimi 2008’de bu
deneyimi yaşadı. Ülke parasının tamamen değersizleşmesi sonunda yaşamına devam
etmek isteyen alışveriş yapmak isteyen Zimbabwe halkı bir noktada artık
Zimbabwe parası kullanmayı tamamen bıraktı ve herkes dolar kullanmaya başladı.
Çaresiz kalan Mugabe rejimi de bir noktadan sonra doların da resmi tedavül
aracı olmasına yeşil ışık yakmak zorunda kaldı.

Yani bir milli parayı egoist ve kabadayı söylemle üstelik
milli para edebiyatı yapa yapa bitirmek de mümkün.

Mila firari günler geçirdiği sınır köyünde Venezuela’ya geri
döneceği günü hasretle beklediğini söylüyor radyoya… Bolivar’ın bir kağıt
parçası olmayacağı değerli bir para olacağı günleri de… Çünkü Bolivar
Venezuela’yı Venezuela yapan şeylerden biri…

LİNK : https://t24.com.tr/yazarlar/cemal-tuncdemir/venezuelanin-firari-dolar-tuccarlarinin-oykusu20235