MİLLİ TARIM & MİLLİ HAYVANCILIK & MİLLİ SANAYİ

Venezuela
ve Nazilli Basma Fabrikası

LİNK : www.birsence.com/venezuela-nazilli-basma-fabrikasi/

Venezuela Devlet Başkanı Nicolas
Maduro Türkiye’yi ziyaret ediyor. İyi
de, bu fotoğrafın Maduro ile ne ilgisi var, diyeceksiniz! Var, zira Londra’da Dünya güzeli seçildiğinde
Azra Akın’ın üzerindeki giysi, Sümerbank Nazilli Basma Fabrikasında
üretilmişti.

80 yıl kadar önce Türkiye
Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’ün hayata geçirdiği AKILLI PROJE’den;
Atatürk’ün SOSYAL FABRİKA PROJESİ’nden söz etmek istiyorum…

O FABRİKANIN VENEZUELLA’DA NE İŞİ
VAR?

Gazeteci-yazar Banu Avar,
Venezuella’da karşılaştığı bir olayı şöyle anlatmıştır:

” “Şehri göreceğimiz tepeye doğru
tırmanırken, Kemal Atatürk tabelasını geçince şaşırdım ki, tepeye geldik. Genç
kız rehber heyecanla ‘şu fabrikayı görüyor musun? yanında nikah salonu, şu
sağlık ocağı, şu okul onun arkasındaki de bizim ev.’ ‘Eeee ,dememe kalmadı’
Rehber ‘Biz buna ATATÜRK modeli’diyoruz’ diye yapıştırdı.”

Venezuella’da bu gördükleri ve
duydukları üzerine duygulanan Banu Avar: “Venezuella tepesinde tüylerim diken
diken, gururum tavan yapmıştı…” diyerek anlatmıştır heyecanını…

Peki ama, Türkiye’den binlerce
kilometre uzaktaki Venezuella’da “Atatürk Modeli” diye adlandırılan bir
fabrikanın ne işi vardı?

“Atatürk Modeli Fabrika” da nedir?

Türkiye’de bu fabrikadan var
mıdır?

İşte bütün bu soruların
cevaplarını verebilmek için şimdi hep birlikte Nazilli’ye uzanalım!

ATATÜRK’ÜN DEV PROJESİ: NAZİLLİ
SÜMERBANK BASMA FABRİKASI

Venezuella’daki “Atatürk Modeli
Fabrika’ya” esin kaynağı olan fabrika, 1937’de Atatürk tarafından açılan
Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası’dır.

Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası,
Atatürk’ün kafasındaki “Sosyal Fabrika Projesi’nin” ilk uygulaması olması
bakımından çok önemlidir.

Atatürk’ün kafasındaki fabrika,
sadece üretim yapılan bir mekan değil, aynı zamanda “ar-ge” çalışmalarının
yapıldığı bir laboratuar, eğitim verilen bir okul, her türlü sanat ve spor
imkanlarına sahip bir kültür kompleksi, kısacası adeta dört dörtlük bir “yaşam
alanı”, bir kampustur.

Atatürk, işçilerin yüksek
standartlarda, her türlü imkândan yararlandıkları bu “sosyal fabrikaları”
Anadolu’nun her yanına yapmayı planlıyordu. Ama bu projesini yaygınlaştırmaya
ömrü yetmeyecekti.

Fabrika, Türk-Sovyet ortak
yapımıdır. Makineler ve teçhizatların çoğu Sovyetler Birliği’nden narenciye
karşılığında alınmıştır. Fabrika kuruluşundaki işçi açığını kapatmak için 120
Sovyet montör ve mühendisi istihdam etmiştir.

Fabrikanın temelleri 25 Ağustos
1935’te atılmış, yapımı 18 ayda tamamlanmış ve 9 Ekim 1937’de açılmıştır. Bina
ve makineler dâhil, 8 milyon liraya mal olmuştur.

Fabrikanın, 28 bin iğ ve 800
otomatik tezgâh ile çalışmaya başlaması ve 2.400.000 kilo iplik işlemesi
planlanmıştır. Bununla 20 milyon metre basma imal edilecektir.

Fabrika 15 bin ton kömür yakacaktır.

Fabrika her gün en fazla 2400 işçi
çalıştıracak ve ücret olarak senede 1 milyon lira ödeyecektir.

Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası,
sosyalist ülkeler de dâhil, dünyada görülmemiş bir “sosyal” niteliğe sahiptir.
Evet, fabrika kurulurken Sovyet modeli esas alınmıştır, ama genç cumhuriyetin
genç mühendisleri Türk devrimine has, çok özgün bir eser ortaya çıkarmayı
başarmışlardır.

Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası,
1930’ların dünyasında bir benzerine daha rastlanmayacak kadar özgün bir
“sosyo-kültürel” ekonomi projesidir.

İşte Nazilli Sümerbank Basma
Fabrikası’nın şaşırtan özellikleri:

1. Fabrika, balolar, danslar ve partiler düzenlemiştir:
1930’ların ortalarına kadar kadınlı erkekli hiçbir toplantıya katılmamış halk,
fabrikanın organize ettiği balolar, danslar ve partilerle sosyalleşmiş,
özellikle kadın ön plana çıkmaya başlamıştır.

2. Fabrikada sinema salonu vardır: 1937 yılında 12 bin kişinin
yaşadığı bir kentte, bu fabrika bünyesinde 700 kişilik bir sinema salonu
açılmıştır. İki defa memurlara, iki defa işçilere ve iki defa da ustalara olmak
üzere haftada toplam altı defa film gösterilmiştir

3. Fabrika Halkevi kurmuştur: Fabrika “Sümer Halkevi” adıyla bir
halkevi kurarak halkı her konuda bilinçlendirmeye çalışmıştır. Bir fabrika
bünyesinde açılan ilk ve tek halkevi Sümer Halkevi’dir. Halkevinin şubelerinde
çalışanların büyük çoğunluğu fabrika işçisidir. Halkevinin, hazırladığı
oyunları sergilemesi için fabrika içinde bir sahnesi vardır.

Sümer Halkevi biçki-dikiş kurslarında her yıl birçok genç kız
meslek sahibi olmuştur. Halkevi civar köylere geziler düzenlemiş, köylülerin
sorunlarıyla ilgilenmiş, köylere ilaç ve sağlık elemanı göndererek hastaların
tedavisini sağlamıştır.

4. Fabrikanın korosu vardır: Fabrika çalışanları arasında bir
müzik grubu oluşturulmuştur. Klasik müzik seslendiren grup Nazilli, Aydın ve
Denizli’de konserler vererek “çok sesli” müziğin Anadolu’da tanınmasını
sağlamıştır. Fabrikada yemek aralarında dünya klasiklerinden eserler okuyan bu
koro (grup), işçilerin Beethoven zevke ulaşmalarını sağlamıştır. Fabrikada,
çalmayı bilen işçilerin kullanımlarına açık bir de piyano vardır.

5. Fabrikanın hamamı vardır: Fabrika bünyesinde kurulan bir
hamam, hem işçilere hem de Nazilli halkına hizmet vermiştir.

6. Fabrikanın Ressamları vardır: Fabrika bünyesindeki
desinatörler belli zamanlarda fabrika dışına çıkarak Nazilli ve çevresinin
güzel resimlerini yapmışlardır. Fabrika ressamlarının yaptığı bu tablolar açık
arttırmalarda satılmıştır. Resim heykel sergileri de düzenleyen fabrika
Nazilli’de güzel sanatların gelişmesini sağlamıştır.

7. Fabrikanın spor kulübü vardır: Fabrikanın bünyesinde kurulan
lacivert-beyaz renkli Sümer Spor, futbol, basketbol, atletizm, voleybol,
bisiklet, güreş, yüzme, boks branşlarında faaliyet göstermiştir. Fabrika
bünyesindeki Sümer Spor futbol Sahası Türkiye’nin ilk “alttan ısıtmalı” futbol
sahalarından biridir. Ayrıca yine fabrika bünyesinde, basketbol, voleybol
sahaları, güreş minderleri, boks ringi, tenis kortu ve paten pisti vardır.
Nazilli’de toplumsal kaynaşmayı güçlendiren “paten eğlenceleri” ve” bisiklet
yarışları” Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası’nın mirasıdır.

8. Fabrika halka bedava basma dağıtmıştır: Bir sosyal fabrika
olarak tasarlanan Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası, altı ayda bir halka
“ıskarta basma” dağıtmıştır.

9. Fabrikada işçi hakları üst düzeydedir: Çok sayıda işçiyi
barındıran fabrika işçi haklarına da çok önem ermiştir. İşçi ve Memur
Biriktirme Sandıkları, İşçi Ölüm ve Hasatlık Yardım Sandıkları oluşturulmuş,
fabrika içinde işçi sağlığını koruyacak 40 yataklı bir hastane, bir eczane bir
de laboratuar kurulmuştur. Nazilli’nin kâbusu haline gelen sıtma hastalığı
fabrikanın sağlık ekibi tarafından kurutulmuştur. İşçilere mesleki eğitim
verilen fabrikada ayrıca işçiler için beş sınıflı bir okuma-yazma kursu, daha
doğrusu bir küçük okul vardır. Sümer İlköğretim Okulu adlı bu işçi okulunun 980
öğrenciye sahiptir. Ayrıca bir işçi radyosu ve işçi çocukları için 26 yatak ve
40 mevcutlu bir kreş kurulmuştur. İşçiler ve memurlar, fabrikanın hemen önünde
özel olarak inşa edilen 264 dairelik ve 1000 kişilik lojmanlarda çok uygun bir
ücretle kalırken, bekâr işçiler için 350 kişilik bir “Bekar İşçi Pavyonu”
vardır.

Lojmanda kalamayan işçi ve memurları şehirden fabrikaya taşımak
için düzenli seferler yapan GIDI GIDI adı verilen mini bir tren kullanılmıştır.
Fabrika işçilerinin yiyecek ve giyeceklerini temin etmek için fabrika
bünyesinde bir kooperatif vardır. Fabrikanın, işçilere hizmet veren güzel ve
temiz bir fırını, işçi yemekhanesi, memur kantini ve bir de hamamı vardır.

10. Fabrikanın ar-ge bölümü vardır: Daha fabrika açılmadan
fabrikada kullanılacak kaliteli pamukların çevrede yetiştirilmesi için 200 adet
modern tohum ekme makinesi satın alınmıştır.

Yine pamuk işinde kullanılmak üzere birçok modern tarım aleti ve
makinesi bölgeye getirilerek çiftçilere dağıtılmış ve bunları nasıl
kullanacakları öğretilmiştir. Fabrika içinde mekanik odası, fizik laboratuar,
tarım laboratuarı gibi ar-ge bölümlerinde, fabrikada yapılacak üretimin
kalitesini arttırmak için çalışmalar yapılmıştır.

11. Fabrikanın atölyesi vardır: Fabrikanın büyük bir atölyesi
vardır. Bu atölyenin demirhanesi, marangozhanesi, dökümhanesi, kaynak ve teneke
işleri yapan bir kısmı vardı. Diğer fabrikaların ahşap parça ihtiyacı olan
makine vurucu kolları burada yapılırdı.

12. Fabrikanın elektrik ve su santralleri vardır: Fabrika, bir
dönem hem kendi elektrik ihtiyacını hem de Nazilli kentinin elektrik ihtiyacını
kendi bünyesindeki bir elektrik santraliyle sağlamıştır. Dört kazan ve üç
türbinli olan bu santral, 2500 kw gücündedir. Fabrikanın su ihtiyacını
karşılamak için bir de su santrali vardır.

İşte Nazilli Sümerbank Basma
Fabrikası… İşte Atatürk’ün “Sosyal Fabrika Projesi”nin ilk uygulaması… İşte
genç cumhuriyetin, halkına, insanına, işçisine bakışı…

KAYNAK:

Banu Avar

Sinan Meydan

Soner Yalçın

DERLEYEN:

Akif Tanrıkulu

Not: Mustafa Kemal Atatürk’ün Akıllı, Sosyal Fabrika projesi, Köy Enstitülerini
kuranlara ilham kaynağı olmuştur.