TARİH & TARİHİ ESERLER & ARKEOLOJİ & MİTOLOJİ & SANAT TARİHİ & NOSTALJİ DÜNYASI

DR. SALİH
EROL : Bursa’nın işgali sırasında Mustafa Kemal’in bir telgrafı

22 Mart 2020 Pazar

Bu yazımızda çok değerli bir arşiv belgesini
yayımlıyoruz. Yenişehirli Ethem Paşa’yı çalışırken kullandığımız Eskişehir
İstiklal Mahkemesi evrakının arasından çıktı bu belge. Belgenin Ethem Paşa’da
bulunması ve mahkemeye onun tarafından sunulmasının sebeb-i hikmeti, Paşa’nın o
tarihlerde geçici bir süre Yenişehir Kaymakamlığı görevini yapmasıdır.
Dolayısıyla belgenin birinci muhatabı olarak onu saklamış ve yeri geldiğinde de
kendisini savunmak amacıyla mahkeme başkanlığına sunmuştur.

Günümüzden yüz yıl öncesine ait olan belgenin tam
tarihi 10 Temmuz 1920. Bu tarih, Bursa’nın işgalinden sadece iki gün sonra
demektir. Büyük Millet Meclisi ve Hükümeti’nin reisi olarak Mustafa Kemal,
işgalin ertesi gününün (9 Temmuz 1920 Cuma) akşamında alelacele Bozüyük’e
gelerek cephenin durumunu yerinde inceledi.

1920 yılının Temmuz ayı bilhassa Bursa için çok büyük
bir felaketin başlangıcı oldu. Çünkü o tarihlerde Yunan birlikleri Bursa’nın
kapılarına dayanmış ve bu mukaddes beldeyi işgal etmişlerdir.

Ankara’da TBMM’nin ve hükümetinin başında bulunan
Mustafa Kemal Paşa, yanındaki heyetle beraber büyük bir heyecanla Bozüyük’e
kadar gelmiş ve gelişmeleri sıcağı sıcağına takip etmekte, civar yerlerin
ahalisine, yetkililerine çektiği telgraflarla işgaller karşısında durmaları
için moral aşılamaya çalışmaktadır.

Bilhassa yerel resmi yetkililere vatansever duruş
göstermeleri; halka iyi örnek olmaları hususunda uyarmaktadır. Aksi davranış
gösterenlerin sert bir biçimde cezalandırılacağını haber vermektedir (Nitekim
daha sonraları yaşanan gelişmeler karşısında sergilediği tavırla bu uyarıları
kulak ardı edecek olan Yenişehirli Ethem Paşa, Eskişehir İstiklal Mahkemesi’nde
cezalandırılacaktır).

Milli Mücadele’nin bu hararetli zamanlarında durumu
kritik olan yerlerden biri de Yenişehir’dir. Çünkü Yunan birlikleri
Yenişehir’in sadece altmış kilometre kadar uzağında bulunuyorlardı ve bu
durumda işgal tehlikesi altında bulunan yerlerden biridir Yenişehir.

İşte, böyle bir durumda Türkiye Büyük Millet Meclisi
Reisi Mustafa Kemal imzasıyla Yenişehir Kaymakamlığı’na bir telgraf
gönderilmiştir. Telgraf, Bozüyük’ten çekilmiştir. Mustafa Kemal’in bu
telgraftaki iyimser ifadelerine bakıldığında, Bursa’nın düştüğünden henüz
haberinin olmadığı ya da haberi olsa bile bu kötü durumun halkın cesaretini
kırmasını istemediği için elîm işgal hadisesinden bahsetmediği anlaşılmaktadır.

“YUNANLILARIN YENİLME
ZAMANI GELMİŞTİR”

Telgrafında genel durumun memnuniyet verici olduğunu;
artık Yunanlılar için yenilgi ve geri çekilme zamanı olduğunu belirtmektedir.
Oysa yaşanan gelişmeler, bir süre daha, bunun aksini ispatlamıştır. Yunan işgal
kuvvetleri Bursa’yı işgal ettikleri gibi 1920 yılı sonbaharında içlerinde
Yenişehir ve İnegöl’ün de bulunduğu birçok yeri daha işgal edecek ve Doğu’ya
doğru ilerleyişlerini sürdüreceklerdir.

Genel süreci bir kenara bırakıp, Yenişehir’in Milli
Mücadele Tarihi’nde son derece kıymetli bir yeri olan telgraf metnine özel
olarak odaklandığımızda dikkat çekici olarak şu hususları belirtebiliriz:

Mustafa Kemal Paşa, Yenişehir halkından vatansever
duygularla gelecekten umutlu olmalarını isterken, her şeye rağmen azimli, metin
ve sakin olmalarını istemektedir. Bu duygularla Kuva-yı Milliye’nin askeri
tedbirlerine destek olmalarını en başta Yenişehir’in yetkili makamlarından ve
ardından halktan beklemektedir. Halkın paniğe, endişeye kapılıp memleketinden
göç etmemesini; yerinde sabırla kalmalarını öğütlemektedir. Ancak bu emirler,
tavsiyeler doğrultusunda hareket edilirse Müslümanlığın – Osmanlılığın şan ve
şerefinin korunacağının altını çizmektedir.

TBMM’nin ve reisi Mustafa Kemal’in Osmanlı padişahıyla
bütün restleşmelerine; padişah ve İstanbul Hükümeti tarafından açıkça hedef
tahtasına konulmasına rağmen “Osmanlılığın Şanı”ndan övgüyle bahsetmesi halkı
etkilemeye yönelik dikkat çekici bir detaydır.

Okuyucularımızı belgenin asıl suretinin fotokopisinden
yaptığımız çeviriyle ve bu çevirinin sadeleştirdiğimiz haliyle baş başa
bırakmadan önce şu hususun altını çizmek isterim:

Kurtuluş Savaşımızın lideri; TBMM’nin başkanı ve
Cumhuriyetimizin kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK’ün bu telgrafı
Yenişehir ve Bursa tarihinde şanlı bir sayfadır. Yaşanan bütün işgal
hadiselerinin karşısında kurtuluş ümidini bir kale gibi sağlam tutan; işgalin
tehlikeli bölgesinin yanı başına kadar gelerek halka umut aşılayan gerçek bir
liderdir Mustafa Kemal.

YENİŞEHİR KAYMAKAMLIĞI’NA
ÖNERİ

Bence, kurumsal anlamda telgrafın muhatabı olan
Yenişehir Kaymakamlığı bunun orjinalini ve çeviri yazısını çerçeveletip hükümet
konağına asmalı ve kaymakamlığın internet sayfasına almalıdır.

Tabi ismimizi ve yazımızı dipnot olarak belirtmek
kaydıyla.

• Salih EROL

TELGRAFNÂME(Çeviriyazı)

Yenişehir Kaymakamlığına

9 Temmuz akşamı cepheye muvasalat ile
vaziyeti tedkik ettim. Ahvâl-i umumiye şayân-ı memnuniyettir. Yunanlılar için
ric‘at, mağlubiyet zamanı hulul etmiş olup inâyet-i Hakk’la an-karîb asâr-ı
fiiliyesi görülmeğe başlayacaktır. Bu andan itibaren bütün halkın âtiden
mutma‘in olarak azim ve metânet ve sükûnetle ittihaz olunan tedâbir-i
askeriyeye muavenet ve müzâheret eylemesinin ve me’murîn-i hükümetin bu hususta
halka nümûne-i imtisâl olmalarının te’minine  ve bundan sonra
Osmanlılığın, Müslümanlığın şân ve şerefini nakise-dâr edecek lüzumsuz telaşın
ve tereddüdü ve muhâceret gibi ahvâlin pek şedîd muamelâtı intac eyleyeceğinin
ehemmiyetle nazar-ı dikkate alınmasını tebliğ ederim.

10 Temmuz 1336 (1920)

Büyük Millet Meclisi Reisi

Mustafa Kemal

TELGRAFNÂME
(Sadeleştirilmiş Çeviri)

Yenişehir Kaymakamlığına,

9 Temmuz 1920 Cuma gününün akşamı
cepheye ulaşarak durumu inceledim. Genel durum, memnuniyet vericidir. Yunan
askerleri için geri çekilme ve yenilgi zamanı gelmiştir. Allah’ın izniyle en
kısa zamanda düşmanın yenilgisi ve geri çekilmesi görülecektir. Bu andan
itibaren halkımızın gelecekten yana umutlu olarak, azim, metânet ve sükûnet
içinde hazırlanan askeri tedbirlerimize yardımcı olmaları ve ordumuzla
dayanışma ruhu içinde olmaları beklenmektedir. Bu bağlamda resmi görevlilerin,
idarecilerin halka örnek olmaları temin edilmelidir. Bundan sonra Osmanlılığın
– Müslümanlığın şan ve şerefini zedeleyecek gereksiz telaş, tereddüt ve halkın
yerlerinden göç etmesi gibi durumların yaşanması halinde sert cezalar
uygulanacağını önemle dikkatinize sunarım.

10 Temmuz 1920

Bozüyük

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı

Mustafa Kemal