YAPAY ZEKA DOSYASI /// ÖMÜR ÇELİKDÖNMEZ : İstihbarat Sektöründe Yapay Zekanın Kullanımı

Öyleki klasik ilkçağ Aristo mantığının dahi gerisinde olduğumuzu düşünün. Çocuklarımıza Ivan Pavlov’un koşullu öğrenme metodu layık görülüyor. Umarım buradaki  ironik dokundurma anlaşılmıştır.

Belki bu serzeniş ,teknolojinin kaçınılmaz olarak toplumu şekillendirdiği iddiasındaki  teknolojik determinizm kavramına karşı toplumun da teknolojik gelişmeyi şekillendirme ve yönlendirme gücüne sahip olduğu karşılıklı bir ilişkinin hem gereği hem de mevcudiyeti ikileminden kaynaklanıyor. Ne dersiniz ?

Makinelere  çalışmayı ögreten adam

Makinelere  öğrenmeyi öğreten adam  kim derseniz  benim aklıma gelen ilk isim El Cezerî olur.  Yüzyıllar öncesinden otomasyon konusunda müthiş   işler başarmış bir isim. Endüstri, bilim veya yönetim alanlarındaki işlerin insan gücü ile değil, otomatik olarak makinelerle yapılmasına  günümüzde daha çok otomasyon deniliyor.

Cizreli olduğu için daha çok  El Cezeri olarak  bilinen İsmâil bin er-Rezzâz el-Cezerî, Sibernetiğin ilk  temellerini atmış ve ilk robotu yapıp çalıştırmıştır. Cezerî ana dili olan Kürtçe dışında Arapça, Farsça, Türkçe ve Latince biliyordu.

Cezerî özellikle zaman kullanma ve yönetme biçimine odaklanmış makineler tasarlamıştı.

Sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim insanı olan El Cezerî, بَيْنْ اَلْعِلْمِ وَالْعَمَلِ اَلنَّافِعْ فِي صِناعَةُ الْحِيَلْ / El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ’ati’l Hiyel / Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap  adlı eserini bilim tarihine kazandırdı.  

Cezerî bu kitabında 50’den fazla cihazın kullanım esaslarını, yararlanma olanaklarını çizimlerle göstermiştir.

Dünyada yapay zeka tanımının daha yeni yeni yapıldığı 1950’li yıllarda bir Türk bilim insanı, kıt kanat geçinen, tarım toplumu Türkiye’de dünya ile aynı zamanda bu konularda çalışmıştı.

Makaleyi okuduğumda bu konunun  gerçekten sıradan bir üniversite öğrencisinin  anlayabileceği şekilde verilmiş olmasına şaşırdım. Muhtemelen ta o yıllarda Türk bilim insanlarının yapay zeka  ile çalışan otomasyon geliştirdiklerini düşündüm.   Makinelere  bilişsel  öğrenme yetisini kazandıran Türk bilim insanlarına selam olsun.!

Yahudilerin sibernetik yöntemlere ilgisi

Canlılar ve makinelerle ilgili iletişim bilimine Sibernetik deniliyor.Sibernetik; sistemlerin kontrolü ve iletişimi ile ilgili bir disiplin. Biyolojik, sosyal ve mühendislik sistemlerinin dinamiklerini inceler. Makinelerin ve  canlıların nasıl bilgi işlediği, tepki verdiği ve kendini düzenlediği üzerinde durur.

Güncel yapay zeka tartışmaları Cezerî’ye  göre daha yakın tarihte  yaşayan,  anne ve babası Litvanya ve Almanyadan  Amerika’ya göç etmiş  Yahudi kökenli matematikçi Norbert Weiner ve onun çevresinde şekillenen sibernetik ve kontrol sistemleri konularındaki çalışmalarla ilgilidir.

Norbert Weiner’in babası, Endülüs’ün ünlü haham , filozof ve hekimi Maimonides ve 1815’ten 1837’ye kadar Posen’in baş hahamı olan Akiva Eger ile akraba idi. Dolayısıyla bu tür konulara yatkınlığı birazda kültürel genetiği ile  ilgilidir yani Endülüs bilim çevrelerinden tevarüs etmiştir.

Norbert Wiener tarafından geliştirilen Sibernetik, geri besleme (feedback) mekanizmaları, kontrol teorisi ve öğrenme süreçleri gibi konuları kapsar. Bu alan günümüzde yapay zeka ve robotik gibi birçok alanda önemli bir rol oynamaktadır. Bu işlevselligi nedeniyle istihbarat sektöründe sibernetik yöntemlerin uygulanabilirliğinden söz edilebilir.

 İstihbaratta  sibernetik ne alâka?

İstihbarat;  haber alma ve analiz odaklı bir zeka oyunu gibi tanımlanır. Tüm bunların Makine öğrenimi/Machine Learning (ML) ne ilgisi olabilir? diye düşünülebilir.  Makine öğrenimi  YZ’nin bir alt alanıdır; bu alanda, sistemler veri ile öğrenir ve deneyimle gelişir. Makine öğrenimi, verilerden örüntüler çıkararak tahminler yapma veya karar verme süreçlerini otomatikleştirir.

YZ ve ML, birçok alanda, örneğin sağlık, finans, otomotiv ve pazarlama gibi sektörlerde kullanılmaktadır. İstihbaratta sibernetik metotlar, veri toplama, analiz ve karar verme süreçlerini optimize etmek için kullanılır. Bu uygulamalardan kısaca söz edelim.

Yapay zekadan istihbaratta nasıl yararlanılıyor?

 Büyük veri setlerinden bilgi çıkarma, örüntü tanıma ve anomali tespiti için sibernetik algoritmalar kullanılır. Büyük veri setlerinden anlamlı bilgilerin çıkarılması için makine öğrenimi algoritmaları kullanılır. Sosyal medya, haber kaynakları ve diğer veri havuzlarından elde edilen veriler analiz edilir. Bu, tehditlerin daha hızlı ve doğru bir şekilde belirlenmesine yardımcı olur.

Diğer  uygulama ise Geri Besleme Mekanizmalarını kapsar.  İstihbarat toplama süreçlerinde, elde edilen veriler sürekli olarak analiz edilir ve sistemler bu verilere göre kendini güncelleyerek daha etkili hale gelir.  

Aynı şekilde Öngörücü Analiz çerçevesinde  geçmiş olaylardan yola çıkarak gelecekteki tehditlerin tahmin edilmesine yardımcı olur. Bu sayede istihbarat kuruluşları potansiyel riskleri daha önce belirleyebilmesi ihtimaldir.

Otomasyonu unutmamak gerekir. İstihbarat sistemlerinin otomasyonu, bilgi toplama ve analiz süreçlerini hızlandırır. Otomatik sistemler, belirli kriterlere göre verileri işleyebilir ve önemli bilgileri filtreleyebilir.

Görüntü ve Ses Analizlerinde de  yapay zeka kullanılabilmektedir. YZ yardımı ile Uydu görüntüleri ve dinleme sistemlerinden elde edilen verilerin işlenmesi, hedeflerin izlenmesi ve belirlenmesi imkan dahilindedir.

Simülasyon ve Modelleme de olası senaryoların simülasyonu ile karar verme süreçleri desteklenir. Bu, stratejik planlama ve risk analizi için kritik öneme sahiptir.

Son olarak İletişim ve Koordinasyona gelindiğinde  Sibernetik yöntemlerin, farklı istihbarat birimlerinin daha etkili iletişim kurmasını sağladıgı görülür. Çünkü  bilgi akışı ve koordinasyon, zamanında ve doğru kararlar alınmasına yardımcı olur.

Ayrıca Siber Güvenlik ağ güvenliğini sağlamak için yapay zeka, anormal davranışları tespit eder ve siber saldırılara karşı proaktif önlemler alır. Doğal Dil İşleme (NLP) Metin ve ses verilerinin analizi sayesinde önemli bilgiler hızlı bir şekilde toplanır. Yabancı dildeki iletişimlerin izlenmesi ve analiz edilmesi  gerçekleştirilir. Hedeflerin davranış ve hareketlerini analiz ederek, operasyonların planlanmasında stratejik avantaj sağlar.

Yapay zeka ilk kez hangi istihbarat organizasyonu tarafından hangi olayda nasıl kullanıldı?

20.yüzyılın sonlarından itibaren YZ’den, özellikle sinyal istihbaratı (SIGINT) ve görüntü istihbaratı (IMINT) gibi yerlerde toplandı. Bu teknoloji, büyük miktarda veriyi analiz ederek tehditleri tespit etmek veya belirli bilgilerin hareketliliğini izlemek amacıyla kullanıldı. Örneğin uydu görüntülerinden hareket analizi ve büyük veri kümelerinden şüpheli iletişimlerin belirlenmesi gibi görevlerde YZ teknolojilerinden yararlanıldı.

NSA girişimleri genellikle belirli istihbarat ve siber güvenlik operasyonları için kod adlarına sahip ve bunların çoğu PRISM, FAIRVIEW ve XKEYSCORE gibi sızıntılar veya resmi yayınlar yoluyla ifşa edildi. Bu programlar ABD ulusal güvenliğini desteklemek için veri toplama, siber istihbarat ve ağ izleme üzerine odaklanıyor.

Yapay zekanın istihbarat alanında kullanımı, 1960’ların sonlarına kadar uzanır. İlk önemli örneklerden biri, 1970’lerde ABD’nin Ulusal Güvenlik Ajansı (NSA) tarafından gerçekleştirilen “Project Shenandoah” adlı bir projedir. Bu projede, yapay zeka teknikleri, iletişim dinlemeleri ve verilerin analizi için kullanıldı. Amaç, büyük veri setlerinden anlamlı bilgiler çıkararak düşman aktivitelerini tespit etmekti.

Gizli servisler, yapay zekayı haber alma ve bilgi işleme süreçlerinde 1990’ların sonlarından itibaren kullanmaya başlamıştır. Ancak, özellikle 2000’lerin başında internetin ve dijital verinin artmasıyla yapay zekanın önemi daha belirgin hale gelmiştir.

Yapay zeka, zamanla çeşitli istihbarat örgütleri tarafından terörizmle mücadele, siber güvenlik ve istihbarat analizi gibi alanlarda daha yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı. Örneğin, 2001 sonrası dönemde, yapay zeka, terör tehditlerini analiz etmek için büyük veri analizi teknikleriyle entegre edildi.

Son yıllarda, makine öğrenimi ve derin öğrenme tekniklerinin gelişimi ile birlikte, bu teknolojiler istihbarat toplama, veri analizi ve analitik çözümleme süreçlerinde daha yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Özellikle 2010’lu yıllarda, büyük veri analizi ve doğal dil işleme alanındaki ilerlemelerl, gizli servisler,  yapay zekayı daha etkili bir şekilde kullandılar.

https://www.cezerimuzesi.com/cezeri-kimdir

https://turk-internet.com/1950lerde-turkiyede-yapay-zeka-cahit-arf/

https://kompleks.org/klog/norbert-wiener-siyaset-ve-akademide-oncu-zihinler/

https://teyit.org/analiz/cahit-arf-1958de-yapay-zeka-konulu-bir-konferans-verdi-mi

https://futurizm.org/cahit-arf-makine-dusunebilir-mi-ve-nasil-dusunebilir-1958-59/

https://kriterdergi.com/dosya-turkiyede-ve-dunyada-istihbarat/istihbarat-teskilatlarinda-yapay-zeka

https://www.sektorumdergisi.com/otomasyon-nedir-otomasyon-sistemleri-ne-ise-yarar-ve-nerelerde-kullanilir/

https://www.teram.org/Icerik/yapay-zek-uygulamalarinin-guvenlik-terorizmle-mucadele-ve-istihbarata-katkilari-165