AVRUPA BÖLGESİ DOSYASI /// Ömür Çelikdönmez /// Avrupa’ya bir çengel daha : İran Kuşatması Zengezur Koridoru çatışmalarıyla hareketlendi

Ömür Çelikdönmez /// Avrupa’ya bir çengel daha : İran Kuşatması Zengezur Koridoru çatışmalarıyla hareketlendi

Aralık 16, 2024

***

Avrupa’ya bir çengel daha: İran Kuşatması Zengezur Koridoru çatışmalarıyla hareketlendi

Ankara’nın Tahran’a uzattığı dostluk eli bazen havada kalıyor. Türk Hariciyesi dert etmese de mutlaka kara kaplı kitaba yazılıyordur. Gün gelir, mahsuplaşılır. İranlı yöneticiler yatıp kalkıp Güney Azerbaycan ve Sahra Türkmenlerine dua etsinler. Ankara, onların yüzü suyu hürmetine İran rejimine ses çıkarmıyor.

Şii Hilale Emevi Camii’nden verilen mesaj

İslam dünyasında Şia karşıtlığında Suriyeli Sünniler başı çeker. Belki Şam şehrinin Emevi Devleti’ne başkentlik yapmasının kültürel mirası olabilir. Öyle ki çocuklarına Muaviye, Yezid gibi isimler koymaktan çekinmezler. Yine 50 yıl Nuseyri Esat ailesinin zulmü altında yaşamalarının da Şia karşıtlığında katkısı vardır.

Avrupa’ya bir çengel daha: İran Kuşatması Zengezur Koridoru çatışmalarıyla hareketlendi

Avrupa’ya bir çengel daha: İran Kuşatması Zengezur Koridoru çatışmalarıyla hareketlendi

Ayrıca İran’dan ve Lübnan’dan Suriye’ye getirilen Hizbullah milislerinin, Kudüs Tugayı askerlerinin halka yaptıkları işkenceler, tecavüzler ve yağmalar, Suriye halkının Sünni kesiminde nefret uyandırdı. Bu, işin başka bir yönü.

Ankara’yı rahatsız eden durum, Tahran rejiminin askeri ve siyasi planlarla Irak, Suriye ve Lübnan’a ulaşan bir Şii Kuşak projesini ortaya koymasıydı. İsrail’in Lübnan’daki Hizbullah varlığını etkisizleştirmesi, Suriye’de muhalif güçlerin Esat rejimini devirmesi, bölgede bir dönüm noktası oldu.

Türkiye; mevcut İran yönetiminin Şii Kuşağı projesinin tedavülden kalktığını, MİT Müsteşarını Emevi Camii’nde namaza göndererek cümle âleme ilan etti. Ayrıca, Müsteşarın Şam’da makam şoförlüğünü Sünni İslami örgüt HTŞ liderinin yapması sadece İran’a değil, Suriye’de yeni yönetime müdahale etmek niyetindeki küresel güçlere verilen bir mesajdı.

Zengezur Koridoru Tahran’a uzanır mı?

İran’ın Lübnan ve Suriye’deki başarısızlıklardan sonra en büyük korkusu, Zengezur Koridoru’nun Ermenistan’ın kontrolünden çıkması. Zengezur Koridoru veya Nahçıvan Koridoru, İkinci Karabağ Savaşı’nın Azerbaycan tarafından kazanılmasının ardından Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan ateşkes antlaşmasının 9. maddesi gereğince, Azerbaycan ile eksklav parçası olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında bağlantıyı kuracak olan koridordur.

Anlaşmaya göre, koridor Ermenistan topraklarında (tahminen Sünik bölgesinde) inşa edilecek, koridorun güvenliği Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi Sınır Muhafıza Servisi tarafından sağlanacaktı. Ancak Erivan yönetiminin yüzünü batılı başkentlere çevirerek sırtını Moskova’ya dönmesi, Kremlin’i kızdırmışa benziyor.

Türkiye’nin desteklediği Azerbaycan, son yıllarda Güney Kafkasya’daki güç dengesini değiştirdi. Bakü, otuz yıl boyunca ayrılıkçı etnik Ermeniler’in hâkimiyeti altında olan Dağlık Karabağ’da kontrolü tamamen ele geçirdi. Bu gelişmeyle birlikte güç kaybeden Ermenistan, geleneksel müttefiki Rusya’dan uzaklaşarak Batı’ya yaklaşma yolları aramaya başladı.

Avrupa’ya bir çengel daha: İran Kuşatması Zengezur Koridoru çatışmalarıyla hareketlendi

İran uçakları Ermenistan’a silah ve mühimmat taşıyor

2024 Şubat ayında Ermenistan medyasından “Hraparak” gazetesinin haberine göre, dönemin İran Cumhurbaşkanı Raisi Ermenistan’a, İran’ın bölgede yabancı güçlerin varlığına izin vermeyeceğini, Ermenistan’ın Rusya ile ittifaktan vazgeçmesi halinde güvenliğinin İran tarafından sağlanacağını ve bu bağlamda İran’ın Zengezur’da askeri üs kurmasını önerdiğini ileri sürmüştü. Dediğini yapamadan öldü gitti.

Bakü’de hain mi var?

2. Dağlık Karabağ Savaşı sonrasında Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan ateşkes anlaşmasının 9. maddesinde, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında ulaşım yollarının açılması ile ilgili; “Bölgedeki tüm ekonomi ve ulaşım bağlantıları açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki yönde engelsiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarının güvenliğini garanti eder.” ifadesine rağmen, Azerbaycan ve Ermenistan arasında devam eden barış görüşmelerinde önemli bir karar alındı.

İlk olarak, Türkiye’nin bölgedeki nüfuzunu artırmasından rahatsız aktörlerin kışkırtmasıyla, Azerbaycan tarafının öne sürmesi sonrasında Ermenistan’ın da kabul etmesiyle iki ülke arasında Azerbaycan’ın batı kesimini Nahçıvan’a bağlayan güzergâh da dahil olmak üzere bölgesel ulaşım yolları hakkındaki meseleler barış anlaşması taslağından çıkarılmış ve bu mesele sonraki sürece bırakılmıştı.

Bugün gelinen noktada, Zengezur Koridoru’nu kimin kontrol edeceği esas meselelerden biridir. ABD ve başta Fransa olmakla bazı AB üyeleri, koridorun sadece Ermenistan yönetiminde olmasını sağlayarak Rusya’yı bölgede devre dışı bırakmayı hedeflemektedirler.

Korkunun ecele faydası yok

Bu ekstraterritorial (bölge dışı) koridor, anakara Azerbaycan’ı Ermenistan’ın batısında Türkiye ve İran ile sınır komşusu olan küçük Azerbaycan eksklavı Nahçıvan’a bağlayacağından dolayı, Erivan, Ermeni topraklarından geçen bir ekstraterritorial koridorun tanımı gereği militarize edilmiş olacağını ileri sürüyor. Ermeni hükümeti, bu plana, kendi toprak egemenliğini ihlal ettiği gerekçesiyle itiraz etmeye devam ediyor.

Rusya’nın Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir barış anlaşması üzerinde mutabakatın sağlanması ve karadan bir koridor açılmasına yönelik çalışmalar konusunda “iletişimin açık tutulmasından” yana olduğunu açıklamasından sonra, İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın diğer bölgelerine bağlayacak Zengezur Koridoru projesiyle ilgili olarak, İran’ın komşu ülkelerinin sınırlarında herhangi bir değişikliğin ülkesi için kırmızı çizgi anlamına geldiğini ve “tümüyle kabul edilemez” olduğunu söyledi. Keyifleri bilir.

Bölgedeki jeopolitik değişimler, Ermenistan ve Azerbaycan’a komşu olan İran’da da kaygıları artırdı. Tahran, uzun süredir müttefiki Moskova’nın hâkim güç konumunda olduğu bölgede nüfuzunu kaybedebileceğinden korkuyor.

İran, Azerbaycan anakarasını Ermenistan toprakları üzerinden Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlayacak doğu-batı yönlü Zengezur Koridoru’na şiddetle karşı çıkıyor. Planlanan koridor, Tahran’ın rakibi Türkiye ve ötesine, uzun zamandır bölgede amaçlanan bir ticaret yolunu açacak.

İran ayrıca, Ermenistan ile Türkiye arasındaki normalleşmeye de karşı çıkıyor. İki ülke arasındaki normalleşme, İran için Erivan’ın Tahran’a bağımlılığını azaltabilecek ve çalkantılı bölgede daha fazla Batı etkisinin önünü açabilecek bir senaryo yaratabilir.

Çünkü Azerbaycan’ı ulaşım yollarıyla Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve devamında Türkiye ile birbirine bağlamayı hedefleyen Zengezur Koridoru projesi, bu bölgeden açılacak kara ve demiryolu ulaşımıyla Azerbaycan’ı doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlamayı hedefliyor.

Avrupa’ya bir çengel daha: İran Kuşatması Zengezur Koridoru çatışmalarıyla hareketlendi

İran neden Zengezur Projesi’nden rahatsız?

İran yönetimi, bu koridorun bölgede NATO varlığı için zemin hazırlayacağını düşünüyor ve bölgedeki ülkelerin ulusal güvenliğine yönelik bir tehdit olduğu gerekçesiyle şiddetle karşı çıkıyor. İran’ın Yüksek Milli Güvenlik Kurulu Sekreteri ile Ermenistan Güvenlik Kurulu Sekreteri sık sık bir araya geliyor. Yaptıkları açıklamalarda, bölgedeki jeopolitik her türlü değişimin güvenliği tehdit edeceğini, istikrarı bozacağını ve bölgesel krizi tırmandıracağını söylüyorlar.

Bu koridor, Türkiye’yi demir yolu hatları ve otoyollar üzerinden Londra ve Pekin’e bağlayan ve bu ülkenin transit enerji merkezinden faydalanmasını sağlayan bir halka olduğundan, Türkiye’nin İran gibi bölgesel rakiplerinin nüfuzunun azalmasına yol açabilir.

Zengezur Koridoru’nun Azerbaycan tarafından askeri operasyonlarla tamamen kontrol altına alınmasıyla, İran ile Ermenistan arasındaki toprak bağlantısı ortadan kalkacak. İran’ın kuzey ve kuzeybatıda Avrupa’ya ihracat ve ithalat için kullandığı rotalar, Azerbaycan ve Türkiye’nin eline geçecek.

Bakü’nün Ermenistan’ın Sünik vilayeti üzerindeki kontrolüyle, İran ile Ermenistan arasındaki coğrafi ilişkinin kırılmasına, İran’ın Gürcistan’a ve Karadeniz kıyısındaki Batum Limanı’na erişiminin kesilmesine yol açacak ve İran’ı jeostratejik bir ikilem içinde bırakacaktır.

Bu koridorla birlikte enerji ve ticaret yolları kökten değişecek:

  • Türkiye, İran’la 1996 yılında imzalanan gaz satış sözleşmesine göre bin metreküp başına 490 dolar ödüyor. Gazın Azerbaycan’dan gelmesi halinde bu miktar 335 dolara düşebilir.
  • Koridorun açılmasıyla Azerbaycan’ın Nahçıvan’a gaz gönderilmesi karşılığında İran’a ödediği yüzde 15 komisyon ortadan kalkabilir.
  • Türkmenistan’dan Türkiye’ye çekilmesi planlanan, ancak 2017 yılında mali anlaşmazlık nedeniyle dondurulan boru hattı projesinin Azerbaycan’dan Türkiye’ye çekilmesi söz konusu olabilir.
  • Trans-Hazar boru hattı projesi tekrar gündeme gelirse, Türkmen gazı Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye arasındaki mevcut boru hatlarıyla Avrupa’ya ulaştırılabilir.
  • İran ile Ermenistan arasındaki boru hattının önemi ortadan kalkacaktır.
  • Türkiye, Orta Asya’dan Çin’e kadar yeni bir lojistik kanalına sahip olacak.
  • 3 milyar nüfuslu büyük pazarın kapıları Türkiye’ye sonuna kadar açılacaktır.
  • Türkiye destekli Azerbaycan’ın “Ermeni Koridoru” küresel kurallara dayalı düzene bir meydan okumadır. Bu bağlamda Ankara ve Bakü, Avrasya kıtası üzerinde daha fazla kontrol sağlamayı koordine ediyor.
  • Azerbaycan’ın İsrail ile ilişkileri özellikle dikkat çekicidir. Önemli askeri işbirliği ve Azerbaycan’ın İsrail’e büyük bir petrol tedarikçisi olarak hizmet etmesi, İsrail ve İran arasındaki dinamikleri Güney Kafkasya’yı da etkiler hale getirmiştir.

Türkiye, Katar, Azerbaycan ve Türkmenistan petrolünün Avrupa’ya ulaştırılmasında kilit ülke oluyor.
Kafkasya’daki gelişmeler, İran destekli Baas rejiminin çökmesi, Orta Doğu’daki jeo-ekonomik manzarayı yeniden şekillendirebilir ve enerji sektöründe, özellikle Katar’ı Türkiye’ye bağlayıp Avrupa’ya uzanan boru hattı projesi açısından yeni fırsatlara kapı açabilir.

Katar, 2009 yılında Avrupa pazarına gaz sağlamak amacıyla Kuzey Sahası’ndan doğalgazı Suudi Arabistan, Ürdün ve Suriye üzerinden Türkiye’ye taşıyacak bir boru hattı inşa etmeyi teklif etmişti. 2011’de ise Suriye, İran gazını Irak ve Suriye üzerinden Avrupa’ya taşımayı amaçlayan ve genellikle “İslami boru hattı” olarak bilinen başka bir boru hattı kurmak üzere İran ve Irak’la bir anlaşma imzaladı.

Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’daki askeri operasyonunun hedeflerinden birinin “Zengezur Koridoru fikrini hayata geçirmek” olduğu zaten biliniyor. Sahadan gelen haberler doğruysa, Azerbaycan özel kuvvetleri Zengezur Koridoru’nda operasyon başlatmış. Bu haber, hiç şüphesiz, Erivan ve Tahran’ı korkuttuğu kadar, Bakü’deki hainleri de korkutmuştur. Tahran’dakiler düşünsün.

***

Kısmi Kaynakça

LİNK : https://avim.org.tr/TumBloglar

LİNK : https://www.bbc.com/turkce/articles/c1r4nr42wl4o

LİNK : http://en.kremlin.ru/events/president/news/64384

LİNK : https://www.bbc.com/turkce/articles/cvgr711370eo

LİNK : https://www.tasnimnews.com/ru/news/2024/09/03/3153004

LİNK : https://foreignpolicy.com/2023/11/02/azerbaijan-armenia-zangezur-corridor/

LİNK : https://musavat.com/mobile/news/iran-zengezurda-baza-qurmaq-isteyir-sensasion-detallar_1047152.html?d=2

LİNK : https://www.aa.com.tr/tr/dunya/zengezur-koridoru-turkiye-ile-azerbaycan-arasinda-yeni-baglanti-saglayacak/2259193

LİNK : https://apa.az/siyasi/tehrandan-irevana-teyyarelerle-silah-dasinir-iranin-heqiqet-qarsisinda-demeye-sozu-yoxdur-834387

LİNK : https://www.respublica-news.az/news/zengezur-dehlizi-bolgede-regional-isbirliyi-ve-strateji-emekdasligin-temelidir

LİNK : https://www.konuyorum.com/2024/12/13/suriyeden-sonra-iran-da-yonetim-degisikligi-icin-gun-sayiyor/.html#google_vignette

LİNK : https://www.voaturkce.com/a/iran-turkiye-azerbaycan-baglamayi-amaclayan-zengezur-koridoru-neden-karsi-cikiyor/7534195.html

LİNK : https://trendsresearch.org/insight/tangible-progress-in-the-south-caucasus-armenia-and-azerbaijan-itch-closer-to-normalizing-relations/